kutubhona

Ҳавола сўзи ҳақни зиммадан зиммага ўтказиш сўзидан олинган. У қарздор одам қарз берган одам талаб қилган пайтда зиммасидаги қарзни ўзидан қарздор бўлган бошқа одам зиммасига ўтказишдир. Ҳавола суннат билан собит бўлган. Бухорий Абу Ҳурайрадан ривоят қилади, Росулуллоҳ с.а.в.:

«مَطْلُ الْغَنِيِّ ظُلْمٌ وَإِذَا أُتْبِعَ أَحَدُكُمْ عَلَى مَلِيءٍ فَلْيَتْبَعْ»

«Бойнинг (зиммасидаги қарзни) бермай юриши зулмдир. Қайси бирингиз бойнинг ортидан эргаштирилса эргашсин» дедилар. Аҳмаднинг ривоятида:

«وَمَنْ أُحِيلَ بِحَقِّهِ عَلَى مَلِيءٍ فَلْيَحْتَلْ»

«Кимнинг ҳаққи бойга ҳавола қилинса ҳавола қилаверсин» деган лафз билан келган. Ҳавола қилиш қарзда ва буюмда, муҳлати келганида ҳам, энди келадиганида ҳам жоиздир. Чунки у бировнинг ҳаққини бошқанинг зиммасига ҳавола қилишдир. Чунки ҳадисда бундай дейилди: «қайси бирингиз бойнинг ортидан эргаштирилса эргашсин». У умумий бўлиб, ҳар бир ҳақни ўз ичига олади. У бировнинг ва бойнинг зиммасида тўлаш муҳлати келган ҳақ бўлишини ҳам, тўлаш муҳлати энди келадиган ҳақ бўлишини ҳам ўз ичига олади. Демак у умумийлигича қолади. Бой – тўлашга қодир кишидир. Бироқ Росулуллоҳ с.а.в.нинг бой зиммасига ҳавола қилиниб ўтказилган пайтда унинг ортидан юришни буюришлари шу бойнинг бунга кўнган ва чўзиб юрмайдиган бўлишини тақозо қилади. Бу ҳақи ҳавола қилинган одамни бой одамнинг орқасидан эргашишга мажбур қилинганидан тушунилади. Демак бой тўлашга қодир, бунга кўнган ва чўзиб юрмайдиган бўлади. Ҳаволанинг воқеси ва ҳадиснинг мантуқи ҳаволада ҳавола қилувчи, ҳақи ҳавола қилинган одам, яъни қарз берган одам ва зиммасига ҳавола қилинган одам бўлиши кераклигига далолат қиляпти. Демак эргаштирувчи ҳавола қилувчи одамдир. «Бирингиз» сўзидан мурод эса зиммасига ҳавола қилинган одам орқасидан берган қарзини олиш учун эргашишга буюрилган одам. Бой эса зиммасига ҳавола қилиб ўтказилган одамдир.

Ҳавола қуйидаги тўрт шарт билан тўғри бўлади:

1. Иккала ҳақ жинсда, муддати келганликда ёки кейинроқ беришда бир хил бўлиши керак. Чунки у ҳақни ҳавола қилиб